Φοβίες: πώς δημιουργούνται και τι τις συντηρεί
Οι φοβίες αφορούν σε επίμονους και παράλογους φόβους για συγκεκριμένα αντικείμενα, χώρους ή καταστάσεις, σε αντίθεση με τους φόβους απέναντι σε πραγματικούς κινδύνους (πχ. φόβος να βάλετε το χέρι σας σε μια καυτή επιφάνεια). Εκείνο το οποίο κυρίως χαρακτηρίζει τη συμπεριφορά του ατόμου που έρχεται σε επαφή με το «φοβικό» αντικείμενο, τη «φοβική» κατάσταση ή τη «φοβική» δραστηριότητα είναι ότι κάνει το οτιδήποτε για να τ’ αποφύγει. Υιοθετεί δηλαδή μια συμπεριφορά αποφυγής απέναντι στο φοβικό αντικείμενο, η οποία συχνά επηρεάζει αρνητικά τη λειτουργικότητά του. Εάν, όμως, η αποφυγή δεν επηρεάζει τη λειτουργικότητα του ατόμου στις καθημερινές του δραστηριότητες, τότε η φοβική συμπεριφορά δεν αποτελεί διαταραχή.
Το ποσοστό των ατόμων που παρουσιάζουν κάποια φοβία φαίνεται να είναι μεγάλο στο γενικό πληθυσμό (πιο συχνά στις γυναίκες), όμως μιας και δεν υπάρχει μεγάλη έκπτωση της λειτουργικότητάς τους δεν αναζητούν τη βοήθεια ειδικού.
Ποια είναι τα συμπτώματα της φοβίας
Τα συμπτώματα των φοβιών εκδηλώνονται σε τρία επίπεδα, στο σώμα, στη συμπεριφορά και τη σκέψη:
Το άτομο που πάσχει από κάποια φοβία, όταν έρχεται ή πρόκειται να έρθει αντιμέτωπο με το αντικείμενο ή την κατάσταση που φοβάται, εμφανίζει ταχυκαρδία, εφίδρωση, τρέμουλο, γρήγορη αναπνοή, μυϊκές συσπάσεις, αδυναμία, ναυτία, ζάλη, αίσθημα πανικού. Ειδικά στη φοβία του αίματος παρατηρούνται διαφορετικά συμπτώματα: απότομη πτώση της πίεσης, κρύος ιδρώτας και συχνά λιποθυμία. Αυτή η φοβία απαιτεί λόγω των ιδιαίτερων συμπτωμάτων της τη βοήθεια γιατρού.
Όταν έρχεται ή πρόκειται να έρθει αντιμέτωπο με το αντικείμενο ή την κατάσταση που φοβάται (ζώο, ύψος, κλειστός χώρος κλπ.), το άτομο είτε προσπαθεί να απομακρυνθεί αμέσως είτε «παγώνει». Συνήθως αποφεύγει εντελώς τις καταστάσεις στις οποίες υπάρχουν ή είναι πιθανό να συναντήσει τα αντικείμενα για τα οποία αισθάνεται φόβο.
Το άτομο με φοβία, όταν έρχεται ή πρόκειται να έρθει αντιμέτωπο με το αντικείμενο ή την κατάσταση που φοβάται, κάνει μια σειρά από αυτόματες σκέψεις οι οποίες εμπεριέχουν το στοιχείο της απειλής. Οι σκέψεις αυτές είναι τρομακτικές και προκαλούν φόβο (πχ. «ο σκύλος θα με φάει») ή διαστρεβλωμένες (πχ. το άτομο με φοβία για τις κατσαρίδες ίσως έχει την αίσθηση ότι οι διαστάσεις τους είναι μεγαλύτερες απ’ ό, τι στην πραγματικότητα).
Πώς αποκτούνται οι φοβίες
Οι φοβίες «μαθαίνονται» και η μάθησή τους γίνεται με τρεις τρόπους:
Παρατηρώντας τις αντιδράσεις των άλλων μαθαίνει κανείς να φοβάται συγκεκριμένα αντικείμενα ή καταστάσεις.
Ακόμη, το άτομο μαθαίνει να φοβάται καταστάσεις στις οποίες κάποτε βίωσε μια δυσάρεστη εμπειρία που του προκάλεσε φόβο.
Πολλές φορές κανείς φοβάται αντικείμενα ή καταστάσεις που δεν έχει αντιμετωπίσει προσωπικά, αλλά έχει απλώς ακούσει άλλους να τα βλέπουν με φόβο και να τα αποφεύγουν.
Σε όλες τις καταστάσεις καθοριστικό ρόλο παίζει ο τρόπος με τον οποίο το άτομο ερμήνευσε την εμπειρία του.
Τι συντηρεί μια φοβία
Οι φοβίες συντηρούνται και εντείνονται μέσω ενός φαύλου κύκλου. Ανεξάρτητα από το πώς οι φοβίες ξεκίνησαν και αναπτύχθηκαν, ο μηχανισμός που τις συντηρεί είναι η αποφυγή. Με δεδομένο ότι η πιο συχνή αντίδραση είναι η αποφυγή του αντικειμένου ή της κατάστασης που φοβάται, το άτομο δε δίνει στον εαυτό του την ευκαιρία να αντιμετωπίσει το φοβικό αντικείμενο ή τη φοβική κατάσταση και να διαπιστώσει κατά πόσο οι σκέψεις του είναι ρεαλιστικές. Αυτή η συμπεριφορά αυξάνει το άγχος, το φόβο και τις απειλητικές σκέψεις γι’ αυτήν την κατάσταση. Η εμπειρία αυτή τελικά «επιβεβαιώνει» στο άτομο την αντίληψή του ότι δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τη φοβία του και ενισχύει τη συμπεριφορά αποφυγής.
Όταν η φοβία για ένα αντικείμενο ή κατάσταση επιμένει στο χρόνο, με αποτέλεσμα να γίνεται αφόρητη και να επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό τις καθημερινές δραστηριότητες τότε το άτομο θα πρέπει να αναζητήσει τη βοήθεια ειδικού. Για παράδειγμα, εκείνος που αποφεύγει οποιαδήποτε κατάσταση στην οποία υπάρχει περίπτωση να δει σκύλο μάλλον ταλαιπωρείται καθημερινά. Κι αυτό γιατί κάθε φορά που βγαίνει έξω, πρέπει να σκέφτεται εκ των προτέρων τις διαδρομές τις οποίες θα ακολουθήσει ώστε να αποφύγει τελείως μέρη όπου υπάρχουν σκυλιά (σπίτια, πάρκα, καταστήματα με κατοικίδια κλπ.) και πιθανόν να χρειάζεται να έχει και κάποιον άλλο μαζί του σε περίπτωση που συναντήσει έναν αδέσποτο σκύλο.
Η θεραπεία βοηθά το άτομο να αντιμετωπίσει τις σωματικές αντιδράσεις της φοβίας και να τροποποιήσει τις σκέψεις καθώς και τη συμπεριφορά που τη διαιωνίζουν.
Διαβάστε ακόμη:
Σχετικά Άρθρα
Ψυχοσωματικά συμπτώματα: τι είναι και γιατί αναπτύσσονται
Ψυχοσωματικά: μια λέξη που έχει μπει για τα καλά στην καθημερινότητά μας. Ολοένα...
10 αλήθειες της Ψυχολογίας για τον Έρωτα
“Ζωή χωρίς έρωτα είναι δέντρο χωρίς άνθη και καρπούς”, έγραψε ο Khalil Gibran. Ο...